مجله علوم پزشکی رازی

چکیده
زمینه و هدف: بسیاری از افراد در رویارویی با مشکلات زندگی فاقد توانایی‌های لازم هستند و این امر آنان را آسیب پذیر نموده و در معرض انواع اختلالات روانی و رفتاری قرار می‌دهد. این مطالعه به مهارت‌های زندگی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی ایران پرداخته است.
روش کار: این مطالعه مقطعی، از نوع توصیفی- مقایسه‌ای و محیط پژوهش آن دانشکده‌های دانشگاه علوم پزشکی ایران، در سال‌های 95 و 96 بود. جامعه پژوهش کلیه دانشجویان دانشگاه و نمونه 342 نفری آن افرادی هستند که به صورت تصادفی طبقه‌ای از جامعه پژوهش انتخاب شده‌اند. پرسشنامه طرح شامل 7 متغیر جمعیتی و پرسشنامه 142 سوالی، 5 گزینه­ای مهارت‌های زندگی شامل 19 خرده­ مقیاس بودکه به گزینه‌ها وزن‌های صفر تا 4 اختصاص یافت. برای تجزیه و تحلیل از روش‌های آمار توصیفی و تحلیلی شامل آزمون‌های تی تست، آنالیز واریانس (شکل ناپارامتری آن‌ها)، کای دو و ضریب همبستگی در نرم افزار SPSS نسخه 22 استفاده شد. سطح معنی‌داری آزمون‌ها 05/0 در نظر گرفته شدند.
یافته‌ها: میانگین همه مولفه‌ها بالاتر از متوسط و در کل مولفه‌ها میانگین 5/2 (15/0=SD) بود. میانگین نمرات مهارت‌های زندگی زنان در غالب مولفه‌ها بیشتر از مردان بود ولی بین میانگین دو جنس اختلاف معنی‌دار موجود نبود. میانگین مولفه‌های روابط بین فردی (045/0=p) و مهارت‌های مربوط به رعایت و بکارگیری نکات ایمنی (035/0=p) بین مقاطع مختلف تحصیلی و همچنین میانگین مولفه‌های مهارت‌های مربوط به ارتباط‌های انسانی (031/0=p) و مهارت در حل مساله (040/0=p) بین دانشکده‌های محل تحصیل دانشجویان با هم اختلاف معنی‌دار داشتند. بین میانگین مولفه‌ها و نوع اسکان پاسخ دهندگان و تاهل آن‌ها اختلاف معنی‌داری مشاهده نشد اما افراد خوابگاهی میانگین پایین‌تری داشتند. همچنین سن نیز با مهارت‌های زندگی ارتباط قوی و معنی‌داری نشان نداد.
نتیجه‌گیری: دانشجویان در برخی از مهارت‌های مورد نیاز در زندگی ضعیف بوده و نیاز به آموزش دارند. این مساله در دانشجویان مرد و مجرد بیشتر به چشم می‌خورد.
 
کلیدواژه‌ها: مهارت‌های زندگی، دانشجو، علوم پزشکی ایران
مقدمه
زندگی اجتماعی، پیشرفت صنعتی و تحولات عظیم در فن‌آوری اطلاعات و رسانه‌ها، زندگی بشر امروزی را به وضعیت سردرگم و پیچیده‌ای تبدیل کرده است، که سازگار شدن با این شرایط مستلزم آگاهی از نحوه کنار آمدن با مشکلات می‌باشد. کنار آمدن با فشارهای زندگی و کسب مهارت‌های فردی و اجتماعی همواره بخشی از واقعیت‌های زندگی انسان بوده و در ادوار مختلف زندگی به اشکال گوناگونی تجلی می‌یابد (1)، بسیاری از افراد در رویارویی با مشکلات زندگی فاقد توانایی‌های لازم و اساسی هستند و همین امر آنان را در مواجهه با مشکلات و مقتضیات زندگی آسیب‌پذیر نموده و در معرض انواع اختلالات روانی - اجتماعی و رفتاری قرار می‌دهد (2). مهارت‌های زندگی به‌عنوان توانایی‌ها، دانش‌ها، نگرش‌ها و رفتارهایی تعریف شده است که برای شادمانی و موفقیت زیاد آموخته می‌شوند تا این‌که فرد را قادر سازند با موفقیت‌های زندگی سازگار شود و بر آن‌ها مسلط گردد (3).
در واقع مهارت‌های زندگی مجموعه‌ای از توانایی‌هایی است که زمینه‌های سازگاری و رفتار مثبت و مفید را فراهم می‌آورند. این توانایی فرد را قادر می‌سازد مسئولیت‌های نقش فردی و اجتماعی خود را بپذیرد و بدون صدمه زدن به خود و دیگران نیازها، انتظارات و مسائل روزانه را به شکل اثربخشی پاسخ دهد(4). وینگنباخ در سال 1995 بیان می‌کند  مهارت‌های زندگی مهارت‌هایی هستند که به‌منظور ارتقا و سطح ارتباط، افزایش قدرت تصمیم‌گیری، ارتباط با دیگران، یادگیری درک خود و کار کردن در گروه مورد استفاده قرار می‌گیرند(5). مهارت زندگی به گروه بزرگی از مهارت‌های روانی/اجتماعی و میان فردی گفته می‌شود که می‌تواند به افراد کمک کند تا تصمیماتشان را با آگاهی اتخاذ کنند،  به‌طور مؤثر ارتباط برقرار کنند، مهارت‌های مقابله‌ای و مدیریت شخصی خود را گسترش دهند و زندگی سالم و بارآور داشته باشند (6).
 سازمان‌ها و نظریه‌پردازان، دیدگاه‌های متفاوتی درباره تقسیم‌بندی خود از مهارت‌های زندگی دارند و مهارت‌های گوناگون را برای این مهارت‌ها در نظر گرفته‌اند. یونیسف در سال 2003 در آخرین تقسیم‌بندی خود از مهارت‌های زندگی، سه‌طبقه کلی که شامل ارتباط و روابط میان فردی، مهارت تصمیم‌گیری و تفکر انتقادی، مهارت مقابله و مدیریت شخصی است ارائه کرده است (4). سازمان بهداشت جهانی در سال 1377 هفت ویژگی اصلی که دربرگیرنده مهارت‌های زندگی است را بیان می‌کند که شامل خودآگاهی، تفکر خلاق، مقابله با استرس، تصمیم‌گیری، مهارت تفکر انتقادی، روابط بین فردی و مهارت برقراری ارتباط مؤثر می‌باشد (7).
 امروزه علیرغم ایجاد تغییرات عمیق فرهنگی در شیوه‌های زندگی، بسیاری از افراد در رویارویی با مسائل زندگی فاقد توانایی‌های لازم و اساسی‌اند و همین موضوع آنان را در مواجهه با مسائل و مشکلات زندگی روزمره و مقتضیات آن آسیب‌پذیر نموده است (8). با توجه به اینکه دانشجویان ازجمله افرادی هستند که تحت تأثیر آسیب‌های فردی و اجتماعی ناشی از عدم آگاهی از مهارت‌های زندگی قرار دارند لذا، آموزش مهارت زندگی در سطح نظام آموزش عالی را ضروری می‌سازد. کسب دانش در زمینه مهارت‌های زندگی موجب نگرش و ارزش‌های مثبت در فرد می‌شود، این نگرش موجب رفتار مثبت شده و در نتیجه مانع بروز مشکل و ارتقای بهداشت روانی در جامعه می‌گردد. پژوهشگران، تأثیر مثبت مهارت‌های زندگی را در کاهش رفتارهای خشونت‌آمیز، تقویت اعتماد به نفس، تقویت خودپنداری و استفاده از توانایی‌ها و ظرفیت‌ها و کنش‌های هوش و ... مورد تأیید قرار داده‌اند (9).
پژوهش Tuttle در سال 2006 نشان می‌دهد که آموزش مهارت‌های زندگی در نوجوانان منجر به ارتقای توانایی‌های تصمیم‌گیری، ارتباطات، افزایش اعتماد به نفس آنان می‌شود (10). پژوهش Shechtman و همکاران در سال 2005 نشان می‌دهد که آموزش مهارت‌های زندگی در چهار حوزه شناسایی پیشرفت یا هدف در زندگی، حل مسئله و تصمیم‌گیری، روابط بین فردی و حفظ سلامت جسمی بر محیط زندگی و کارایی شخصی تأثیر بسزایی دارد (11).
Lopis و همکاران در سال 2005 در بررسی ارتقای بهداشت روانی بیان می‌کنند که بهداشت روانی مثبت به کیفیت مؤلفه‌های مهارت زندگی نظیر عملکرد شناختی، اعتماد به نفس، مهارت حل مسئله و مدیریت استرس در زندگی مربوط می‌شود (12).  مطالعه Magnani و همکاران در سال 2005 که در طول دو سال در جنوب آفریقا و بر روی 2222 جوان 14-24 ساله در زیرگروه‌های متفاوت فرهنگی انجام شد، نشان می‌دهد که برنامه آموزش مهارت‌های زندگی نقش عمده‌ای بر جلوگیری از رفتارهای خشونت‌آمیز جوانان دارد و ارتباط معنی‌داری میان مهارت‌های زندگی و رفتار اجتماعی وجود دارد (13).
Ohearn و Gatz در سال 2002 به آموزش مهارت‌های زندگی در دو مؤلفه مهارت‌های حل مسئله و کوشش در جهت هدف دانش آموزان مقطع متوسطه پرداختند. نتایج پژوهش آنان نشان می‌دهد که پیشرفت‌هایی در زمینه بالا رفتن دانش مهارت‌های آموخته شده حاصل شده است (14).
پژوهش خوشابی و همکاران در سال 1387 نشان می‌دهد که 3/9 درصد دانشجویان آگاهی کمی از مهارت‌های زندگی داشتند و میزان آشنایی 5/47 درصد دانشجویان در حد متوسط و 2/43 درصد دانشجویان آگاهی زیادی دارند. همچنین نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که بین مقاطع تحصیلی و آگاهی دانشجویان تفاوت معنی‌داری وجود دارد. دانشجویان کارشناسی ارشد نسبت به دانشجویان کارشناسی آگاهی بیشتری نسبت به مهارت‌های زندگی دارند (1).
مقدم و همکاران در سال 1387 در بررسی تأثیر آموزش مهارت‌های زندگی بر میزان آگاهی و نگرش دانشجویان درباره مهارت زندگی و ارتقای توانمندی‌های روانی- اجتماعی نشان دادند که آموزش مهارت‌های زندگی به دانشجویان به‌صورت سیستماتیک و سازماندهی شده تأثیر بسزایی در ارتقای دانش و نگرش آنان نسبت به مهارت‌های زندگی و توانمندی‌های روانی- اجتماعی دارد (2).
 

جدول 1- مولفه‌های پرسشنامه مهارتهای زندگی و تعداد سوالهای هر مولفه مؤلفه تعداد سوال پرسشها مؤلفه تعداد سوال پرسشها خودآگاهی 15 15-1 تفکر انتقادی 10 105-96 داشتن هدف در زندگی 6 21-16 نشان دادن مسئولیت­های فردی 4 109-106 مهارت­های مربوط به ارتباط های انسانی 11 32-22 درک و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی 5 114-110 روابط بین فردی 12 44-33 شرکت در فعالیت­هایی که منافع را بهبود می بخشند 6 120-115 تصمیم­گیری 8 52-45 نشان دادن رفتارهای اجتماعی 5 125-121 بهداشت و سلامت روانی 10 62-53 شهروند جهانی شدن 5 130-126 بهداشت و سلامت جسمانی 13 75-63 مهارتهای حرفه­ای 4 133-131 مهارت در حل مسئله 6 81-76 مهارت­های مربوط به رعایت و به کارگیری نکات ایمنی 3 136-134 مهارت در مشارکت و همکاری 8 89-82 مهارت­های استفاده از فناوری اطلاعات 6 142-137 تفکر خلاق (خلاقیت) 6 95-90

با توجه به نقش مهارت‌های زندگی در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی دانشجویان و با توجه به مبانی نظری و پژوهشی، این پژوهش درصدد ارزیابی مهارت‌های زندگی در 19 حیطه 1. خودآگاهی 2. داشتن مهارت در زندگی 3. مهارت‌های مربوط به ارتباط‌های انسانی 4. روابط بین فردی 5. تصمیم­گیری 6. بهداشت و سلامت روانی 7. بهداشت و سلامت جسمانی 8. مهارت‌های حل مسئله 9. مهارت‌های مشارکت و همکاری 10. تفکر خلاق (خلاقیت)11. تفکر انتقادی 12. نشان دادن مسئولیت­های فردی 13. درک و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی 14. شرکت در فعالیت‌های که منافع را بهبود می‌بخشند 15. نشان دادن رفتارهای اجتماعی 16. شهروند جهانی‌شدن 17. مهارت‌های حرفه­ای 18. مهارت‌های مربوط به رعایت و به‌کارگیری نکات ایمنی 19. مهارت‌های استفاده از فناوری اطلاعات، بود تا بتوان با برگزاری جلسه‌های سخنرانی و همایش مهارت‌های زندگی و همچنین با آموزش مهارت‌های زندگی به دانشجویان از طریق کتاب، جزوه و برگزاری کارگاه‌های مختلف در جهت ارتقای سطح مهارت‌های زندگی دانشجویان این دانشگاه، برنامه‌ریزی کرد.
 
روش کار
نوع مطالعه مقطعی، از نوع توصیفی- مقایسه‌ای، محیط پژوهش آن کلیه دانشکده‌های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران بود و سال انجام تحقیق سال 1395و 1396 بود. جامعه پژوهش را کلیه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی ایران و نمونه پژوهش را تمام افرادی تشکیل می‌دادند که به‌صورت نمونه تصادفی از جامعه پژوهش موردنظر انتخاب می‌شوند. نمونه‌گیری تحقیق به‌صورت نمونه‌گیری طبقه‌ای و حجم نمونه 342 نفر در نظر گرفته‌شده است.
هفت متغیر پرسش‌نامه‌ی تحقیق شامل اطلاعات جمعیت شناختی سن، جنس، مقطع تحصیلی، ترم تحصیلی، وضعیت تأهل، سطح درآمد، دانشکده، وضعیت اسکان و پرسشنامه مهارت زندگی شامل 142 سؤال و 19 مؤلفه بود که به این مؤلفه‌ها در جدول 1 اشاره شده است.
این پرسشنامه دارای طیف لیکرت (5 گزینه­ای) می‌باشد و توسط قیاسی، ساختارسازی شده است. بدین ترتیب که گزینه­ی عدم مهارت نمره­ی صفر، ضعیف نمره‌ی 1، نسبتاً ضعیف نمره­ی 2، نسبتاً قوی نمره­ی 3 و قوی نمره­ی 4 را به خود اختصاص می­دهد. ازاین‌رو می‌توان اذعان داشت که بالاترین نمره­ی آزمودنی در این پرسشنامه، 576 و پایین­ترین نمره، صفر می‌باشد. هرقدر نمره فرد به‌سوی بالاترین میزان گرایش یابد، مهارت‌های زندگی اکتسابی وی، بیشتر می­باشد (10 و 11).
به‌منظور بررسی روایی پرسشنامه پس از تدوین سؤالات، 10 نفر از صاحب‌نظران حیطه برنامه‌ریزی درسی روایی بیرونی (صوری و ظاهری) و روایی درونی (سازه و محتوایی) آن را بررسی کردند که روایی ظاهری و محتوایی آن مورد تأیید قرار گرفته است.
در تحقیق قیاسی به‌منظور سنجش اعتبار پرسشنامه، پس از اجرای مقدماتی بر روی 30 نفر از نمونه‌های تحقیق، با استفاده از روش آلفای کرونباخ، ضریب 97/0 به‌عنوان ضریب اعتبار، محاسبه گردید(15، 16).
همچنین این پرسش‌نامه در سال 1381 توسط بهاری فر بررسی شد که برای اعتبار آن ضریب آلفای کرونباخ 93/0 گزارش شده است. این ضریب معرف آن می‌باشد که پرسشنامه مذکور واجد ویژگی‌های روان‌سنجی مطلوبی می‌باشد ( 16، 17).
در تحقیق دیگری که در سال 1383 توسط یوسفی انجام پذیرفت، این پرسشنامه بر روی 600 دانشجو اجرا گردید و با استفاده از آلفای کرونباخ، ضریب اعتبار 95/0 به‌عنوان مهر تأییدی بر مطلوب بودن شاخص‌های روان‌سنجی این ابزار تعیین شد(16).
پژوهشگران پس از کسب مجوز از دانشکده‌ها و کمیته اخلاق در پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران، طبق برنامه زمانی مشخص به محیط پژوهش مراجعه کرده و پس از ارائه معرفی‌نامه خود به مسئولین ذی‌ربط در دانشکده‌ها، توضیحات مختصری در مورد پژوهش و اهداف آن به آن‌ها ارائه دادند. سپس اطلاعاتی در مورد اهمیت و اهداف پژوهش در اختیار نمونه‌های پژوهش که شامل دانشجویان دانشکده‌های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران می‌باشد، قرار گرفت. در ادامه کار، پس از کسب رضایت‌نامه آگاهانه پرسشنامه‌ها بین دانشجویان توزیع و پرسشنامه‌های تکمیل شده به محققین عودت داده شدند. همچنین به تکمیل‌کنندگان پرسشنامه درباره محرمانه بودن اطلاعات آنان اطمینان داده شد. گواهی اخلاقی این طرح با کد IR.IUMS.REC 95-03-27-29485 ثبت شده است.
برای تجزیه و تحلیل آماری داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 22 استفاده شد. روش‌های آماری توصیفی استفاده شده در این تحقیق شامل جدول، نمودار و شاخص‌های مرکزی و پراکندگی و روش‌های تحلیلی استفاده شده شامل آزمون‌های آماری مانند تی تست مستقل (یو من ویتنی)، آنالیز واریانس (کروسکال والیس)، کای دو و ضریب همبستگی بود. سطح معنی‌داری آزمون‌ها 05/0 گرفته شد.
جهت بررسی ارتباط مؤلفه‌های مهارت‌های زندگی با متغیر جنسیت، وضعیت اسکان و وضعیت تأهل برای مؤلفه (مهارت‌های مربوط به ارتباط‌های انسانی) که دارای توزیع نرمال است ازمون تی مستقل (Independent T test) و برای سایر مؤلفه‌ها که دارای توزیع نرمال نیستند ازمون یو من ویتنی (Mann-Whitney U test) استفاده شد. همچنین برای بررسی ارتباط مؤلفه‌ها مهارت‌های زندگی با مقطع تحصیلی و دانشکده محل تحصیل پاسخ‌دهندگان، برای مؤلفه (مهارت‌های مربوط به ارتباط‌های انسانی) که دارای توزیع نرمال است از تجزیه وتحلیل واریانس و برای سایر مؤلفه‌ها از آزمون کروسکال-والیس استفاده شد.
 
یافته‌ها
شرکت‌کنندگان مطالعه 126 نفر (8/36%) در مقطع کارشناسی، 92 نفر (9/26%) در مقطع کارشناسی ارشد، 96 نفر (1/28%) در مقطع دکترای عمومی و 28 نفر (2/8%) در مقطع دکترای تخصصی (PhD) بودند. همچنین 121 نفر (4/35%) از آنان در دانشکده پزشکی، 62 نفر (1/18%) در دانشکده پیراپزشکی، 79 نفر (1/23%) در دانشکده پرستاری و مامایی، 40 نفر (7/11%) در دانشکده بهداشت، 28 نفر 2/8% در دانشکده مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی و 3 نفر (9/0%) در دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان به تحصیل اشتغال داشتند. تعداد 9 نفر نیز دانشکده خود را مشخص نکردند. از بین پاسخ‌دهندگان 249 نفر (8/72%) در خوابگاه‌های دانشگاه و 89 نفر (26%) در خارج خوابگاه‌ها اسکان داشته و 4 نفر نیز به این سؤال پاسخ ندادند.
درصد زنان شرکت‌کننده 9/64% و درصد مردان 33% بود که 1/2% نیز به این سؤال پاسخ ندادند. درصد شرکت‌کنندگان بین 18 تا 22 ساله 2/48%، بین 23 تا 27 سال 5/34%، 28 تا 32 ساله 5/10%، 33 تا 37 سال 9/2% و بیش از 37 سال 1/2% بود که 7 نفر نیز به سؤال پاسخ نداده‌اند. همچنین 3/88% شرکت‌کنندگان مجرد و 4/11% آنان متأهل بودند که 1 نفر نیز وضعیت تأهل خود را مشخص نکرده بود.
برای تعیین سطح مهارت‌های زندگی دانشجویان از میانگین (بر مبنای صفر تا 4) و انحراف معیار استفاده شد، نتایج در جدول 2 ارائه شده است.
 

جدول 2-  میانگین و انحراف سطح مهارت‌های زندگی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی ایران در سال 1395 مؤلفه میانگین انحراف معیار مؤلفه میانگین انحراف معیار خودآگاهی 6/2 51/0 تفکر انتقادی 8/2 51/0 داشتن هدف در زندگی 7/2 65/0 نشان دادن مسئولیت­های فردی 9/2 58/0 مهارت­های مربوط به ارتباط های انسانی 7/2 55/0 درک و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی 1/3 65/0 روابط بین فردی 8/2 53/0 شرکت در فعالیت­هایی که منافع را بهبود می­بخشند 5/2 73/0 تصمیم­گیری 7/2 57/0 نشان دادن رفتارهای اجتماعی 9/2 60/0 بهداشت و سلامت روانی 6/2 60/0 شهروند جهانی شدن 8/2 68/0 بهداشت و سلامت جسمانی 9/2 57/0 مهارتهای حرفه­ای 7/2 69/0 مهارت در حل مسئله 5/2 62/0 مهارت­های مربوط به رعایت و به کارگیری نکات ایمنی 5/2 80/0 مهارت در مشارکت و همکاری 7/2 62/0 مهارت­های استفاده از فناوری اطلاعات 7/2 63/0 تفکر خلاق (خلاقیت) 8/2 65/0

میانگین کل مؤلفه‌ها 5/2 و انحراف معیار آن‌ها 15/0 بود. جدول 2 نشان می‌دهد که بیشترین میانگین نمره مربوط به مؤلفه (درک و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی) با میانگین 1/3 (با انحراف معیار 65/0) و کمترین نمره مربوط به مؤلفه‌های (مهارت حل مسئله)، شرکت در فعالیت‌هایی که منافع را بهبود می­بخشند) و (مهارت‌های مربوط به رعایت و به‌کارگیری نکات ایمنی) با میانگین‌های 5/2 (به ترتیب با انحراف معیارهای 62/0، 73/0 و 80/0) می‌باشند. در کل میانگین نمره برای همه مؤلفه‌ها بالاتر از حد متوسط (عدد 2 به‌عنوان نمره متوسط) است.
توزیع میانگین و انحراف معیار و نتایج آزمون تی مستقل و یا من ویتنی در مورد مؤلفه‌های مهارت‌های زندگی و جنسیت پاسخ‌دهندگان در جدول 3 آمده است.
در بررسی مؤلفه‌های مهارت زندگی در جنس‌های مختلف، بالاترین میانگین پاسخ‌دهندگان مربوط به مؤلفه (درک و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی) با میانگین 2/3 برای زنان (62/0=SD) و 1/3 (66/0=SD) برای مردان بود. پایین‌ترین میانگین‌ها مربوط به مؤلفه‌های (مهارت در حل مسئله) با میانگین‌های 5/2 برای هر دو جنس (63/0=SD برای زنان و 61/0=SD برای مردان)، (مهارت‌های مربوط به رعایت و به‌کارگیری نکات ایمنی) با میانگین‌های 5/2 برای هر دو جنس (62/0=SD برای مردان و 61/0=SD برای زنان) و (شرکت در فعالیت­هایی که منافع را بهبود می­بخشند) با میانگین‌های 4/2 (69/0=SD) برای زنان و 6/2 (75/0=SD) برای مردان بود که مؤلفه اخیر تنها مؤلفه‌ای است که در آن زنان میانگینی کمتر از مردان کسب کرده‌اند و در سایر مؤلفه‌ها میانگین زنان از مردان بیشتر است (جدول 3).
بر طبق نتایج آزمون‌های انجام شده، جنسیت تنها ارتباط معنی‌داری با مؤلفه (شرکت در فعالیت­هایی که منافع را بهبود می­بخشند) دارد (016/0p=) اما با سایر مؤلفه‌ها ارتباط معنی‌دار ندارد.
 

جدول 3- نتایج آزمون تی مستقل و یا من ویتنی در مورد مولفه های مهارتهای زندگی و جنسیت پاسخ دهندگان مؤلفه جنسیت میانگین انحراف معیار مقدار احتمال خودآگاهی زن 7/2 50/0 584/0 مرد 6/2 51/0 داشتن هدف در زندگی زن 7/2 64/0 362/0 مرد 7/2 65/0 مهارت­های مربوط به ارتباط های انسانی زن 7/2 51/0 121/0 مرد 6/2 57/0 روابط بین فردی زن 8/2 52/0 128/0 مرد 7/2 53/0 تصمیم­گیری زن 7/2 6/0 162/0 مرد 7/2 55/0 بهداشت و سلامت روانی زن 6/2 72/0 944/0 مرد 5/2 54/0 بهداشت و سلامت جسمانی زن 9/2 55/0 278/0 مرد 9/2 59/0 مهارت در حل مسئله زن 5/2 63/0 556/0 مرد 5/2 61/0 مهارت در مشارکت و همکاری زن 7/2 57/0 927/0 مرد 7/2 63/0 تفکر خلاق (خلاقیت) زن 8/2 62/0 953/0 مرد 8/2 66/0 تفکر انتقادی زن 7/2 58/0 893/0 مرد 8/2 48/0 نشان دادن مسئولیت­های فردی زن 0/3 59/0 271/0 مرد 9/2 57/0 درک و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی زن 2/3 62/0 077/0 مرد 1/3 66/0 شرکت در فعالیت­هایی که منافع را بهبود می­بخشند زن 4/2 69/0 016/0 مرد 6/2 75/0 نشان دادن رفتارهای اجتماعی زن 9/2 65/0 388/0 مرد 90/2 57/0 شهروند جهانی شدن زن 9/2 67/0 462/0 مرد 8/2 69/0 مهارتهای حرفه­ای زن 7/2 68/0 903/0 مرد 7/2 68/0 مهارت­های مربوط به رعایت و به کارگیری نکات ایمنی زن 5/2 81/0 802/0 مرد 5/2 79/0 مهارت­های استفاده از فناوری اطلاعات زن 6/2 65/0 183/0 مرد 7/2 61/0

در بررسی مؤلفه‌های مهارت زندگی در مقاطع تحصیلی مختلف، بالاترین میانگین مربوط به مؤلفه (درک و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی) با میانگین 1/3 (61/0=SD) برای دانشجویان کارشناسی، 0/3 (65/0=SD) برای دانشجویان کارشناسی ارشد، 1/3 (67/0=SD) برای دانشجویان پزشکی و 3/3 (74/0=SD) برای دانشجویان دکترای تخصصی بود. پایین‌ترین میانگین مربوط به (شرکت در فعالیت­هایی که منافع را بهبود می­بخشند) با میانگین‌های 6/2 (70/0=SD) برای کارشناسی، 4/2 (79/0=SD) برای کارشناسی ارشد و 5/2 برای مقطع پزشکی (74/0=SD) و دکترای تخصصی (68/0=SD) بود.
 

جدول 4-  نتایج آزمون تی مستقل یا یو من ویتنی در مورد مولفه های مهارتهای زندگی و وضعیت اسکان پاسخ دهندگان مولفه وضعیت اسکان میانگین انحراف معیار مقدار احتمال خودآگاهی خوابگاهی 6/2 53/0 768/0 غیر خوابگاهی 6/2 46/0 داشتن هدف در زندگی خوابگاهی 7/2 65/0 139/0 غیر خوابگاهی 8/2 63/0 مهارت­های مربوط به ارتباط های انسانی خوابگاهی 7/2 55/0 847/0 غیر خوابگاهی 7/2 53/0 روابط بین فردی خوابگاهی 8/2 52/0 474/0 غیر خوابگاهی 8/2 55/0 تصمیم­گیری خوابگاهی 7/2 58/0 617/0 غیر خوابگاهی 7/2 57/0 بهداشت و سلامت روانی خوابگاهی 6/2 63/0 707/0 غیر خوابگاهی 5/2 54/0 بهداشت و سلامت جسمانی خوابگاهی 9/2 55/0 897/0 غیر خوابگاهی 9/2 64/0 مهارت در حل مسئله خوابگاهی 5/2 61/0 604/0 غیر خوابگاهی 6/2 63/0 مهارت در مشارکت و همکاری خوابگاهی 7/2 56/0 230/0 غیر خوابگاهی 8/2 76/0 تفکر خلاق (خلاقیت) خوابگاهی 7/2 60/0 097/0 غیر خوابگاهی 9/2 61/0 تفکر انتقادی خوابگاهی 7/2 52/0 820/0 غیر خوابگاهی 8/2 50/0 نشان دادن مسئولیت­های فردی خوابگاهی 9/2 58/0 656/0 غیر خوابگاهی 9/2 59/0 درک و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی خوابگاهی 1/3 64/0 305/0 غیر خوابگاهی 1/3 68/0 شرکت در فعالیت­هایی که منافع را بهبود می­بخشند خوابگاهی 5/2 77/0 258/0 غیر خوابگاهی 4/2 62/0 نشان دادن رفتارهای اجتماعی خوابگاهی 9/2 58/0 221/0 غیر خوابگاهی 0/3 67/0 شهروند جهانی شدن خوابگاهی 8/2 68/0 442/0 غیر خوابگاهی 8/2 69/0 مهارتهای حرفه­ای خوابگاهی 7/2 67/0 925/0 غیر خوابگاهی 7/2 74/0 مهارت­های مربوط به رعایت و به کارگیری نکات ایمنی خوابگاهی 5/2 80/0 665/0 غیر خوابگاهی 5/2 75/0 مهارت­های استفاده از فناوری اطلاعات خوابگاهی غیر خوابگاهی 7/2 7/2 63/0 63/0 668/0

بر طبق نتایج، مقطع تحصیلی پاسخ‌دهندگان تنها با مؤلفه‌های (روابط بین فردی) با 045/0=p و (مهارت‌های مربوط به رعایت و به‌کارگیری نکات ایمنی) با 035/0= p ارتباط معنی‌دار داشت. برای دیگر مؤلفه‌ها آزمون معنی‌دار نشد.
در بررسی مؤلفه‌های مهارت زندگی در دانشکده‌های محل تحصیل پاسخ‌دهندگان، بالاترین میانگین در بین مؤلفه‌های فوق مربوط به مؤلفه (درک و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی) با میانگین‌های 1/3 در دانشکده‌های پزشکی (69/0=SD) و مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی (57/0=SD)، 2/3 در دانشکده‌های بهداشت (67/0=SD) و پیراپزشکی (62/0=SD)، 3 در دانشکده پرستاری و مامایی (62/0=SD) و 8/2 (72/0=SD) در دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان بود. پایین‌ترین میانگین مربوط به مؤلفه (مهارت‌های مربوط به رعایت و به‌کارگیری نکات ایمنی) با میانگین 4/2 (85/0=SD) برای دانشکده پزشکی، 5/2 (76/0=SD) برای پیراپزشکی، 7/2 (70/0=SD) برای پرستاری و مامایی، 6/2 (74/0=SD) برای بهداشت، 3/2 (94/0=SD) برای مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی و 9/1 (51/0=SD) برای دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان بود.
بر طبق نتایج دانشکده محل تحصیل پاسخ‌دهندگان با مؤلفه (مهارت‌های مربوط به ارتباط‌های انسانی) با 031/0=p و (مهارت در حل مسئله) با 04/0=p ارتباط معنی‌دار داشتند. برای دیگر مؤلفه‌ها آزمون معنی‌دار نشد.
توزیع میانگین و انحراف معیار و نتایج آزمون تی مستقل و یا من ویتنی در مورد مؤلفه‌های مهارت‌های زندگی و وضعیت اسکان پاسخ‌دهندگان در جدول 4 آمده است.
در بررسی مؤلفه‌های فوق با وضعیت اسکان (خوابگاه، غیر خوابگاه) پاسخ‌دهندگان، بالاترین میانگین در بین مؤلفه‌های فوق مربوط به مؤلفه (درک و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی) با میانگین 08/3 (64/0=SD) برای افراد خوابگاهی و با معدل 15/3 (68/0=SD) برای افراد غیر خوابگاهی بود. پایین‌ترین میانگین بین مؤلفه‌های فوق مربوط به مؤلفه (مهارت‌های مربوط به رعایت و به‌کارگیری نکات ایمنی) با میانگین 52/2 (80/0=SD) برای افراد خوابگاهی و معدل 5/2 (75/0=SD) برای افراد غیرخوابگاهی بود. همچنین در غالب مؤلفه‌ها نمره افراد خوابگاهی از افراد غیرخوابگاهی کمتر و یا مساوی بوده است.
نتایج جدول 4 نشان می‌دهد بین مؤلفه‌های 19 گانه مهارت‌های زندگی با وضعیت اسکان پاسخ‌دهندگان هیچ ارتباطی مشاهده نشد (05/0> p).
توزیع میانگین و انحراف معیار و نتایج آزمون تی مستقل و یا من ویتنی در مورد مؤلفه‌های مهارت‌های زندگی و وضعیت تأهل (متأهل، مجرد) پاسخ‌دهندگان در جدول 5 آمده است.
در بررسی مؤلفه‌های فوق با وضعیت تأهل پاسخ‌دهندگان، بالاترین میانگین در بین مؤلفه‌های فوق مربوط به مؤلفه (درک و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی) با میانگین 1/3 (67/0=SD) برای افراد مجرد و با معدل 2/3 (50/0=SD) برای افراد متأهل بود. پایین‌ترین میانگین بین مؤلفه‌های فوق مربوط به مؤلفه (مهارت‌های مربوط به رعایت و به‌کارگیری نکات ایمنی) با میانگین 5/2 (78/0=SD) برای افراد مجرد و معدل 6/2 (84/0=SD) برای افراد متأهل بود. در غالب مؤلفه‌ها نمره افراد مجرد از افراد متأهل کمتر بوده است.
نتایج آزمون‌های انجام شده نشان می‌دهد که بین مؤلفه‌های مهارت‌های زندگی و وضعیت تأهل پاسخ‌دهندگان ارتباط معنی‌داری وجود ندارد (05/0p >).
جهت بررسی رابطه میزان درآمد خانواده پاسخ‌دهنده با مؤلفه‌ها مهارت‌های زندگی، از ضریب همبستگی کندال تاو-بی استفاده شد. (درآمد یک متغیر رتبه‌ای با چهار رده است) نتایج نشان داد که همبستگی‌ها اکثراً کوچک (بین صفر تا 1/0) و غیر معنی‌دار بوده و تنها مؤلفه‌ای که همبستگی معنی‌دار اما کوچک با درآمد خانواده داشته است، مؤلفه (درک و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی) بود (021/0=p). همچنین همبستگی سن دانشجویان با مؤلفه‌های مهارت‌های زندگی، بسیار کوچک (حداکثر 07/0) و غیر معنی‌دار بوده است.
در بین متغیرهای دموگرافیک تأهل، سن و جنس، بیشترین تأثیر مهارت‌های زندگی به ترتیب مربوط به تأهل، سن و جنس بود که این تأثیرات نیز بسیار کوچک می‌باشند.
 
 
بحث و نتیجه‌گیری
 

جدول 5- نتایج آزمون تی مستقل یا یو من ویتنی در مورد مولفه های مهارتهای زندگی و وضعیت تاهل پاسخ دهندگان مولفه وضعیت تاهل میانگین انحراف معیار مقدار احتمال خودآگاهی مجرد 6/2 50/0 065/0 متاهل 8/2 54/0 داشتن هدف در زندگی مجرد 7/2 67/0 526/0 متاهل 8/2 49/0 مهارت­های مربوط به ارتباط های انسانی مجرد 7/2 55/0 191/0 متاهل 8/2 51/0 روابط بین فردی مجرد 8/2 54/0 31/0 متاهل 9/2 46/0 تصمیم­گیری مجرد 7/2 59/0 169/0 متاهل 8/2 42/0 بهداشت و سلامت روانی مجرد 5/2 62/0 564/0 متاهل 6/2 49/0 بهداشت و سلامت جسمانی مجرد 9/2 58/0 847/0 متاهل 9/2 54/0 مهارت در حل مسئله مجرد 5/2 61/0 155/0 متاهل 7/2 61/0 مهارت در مشارکت و همکاری مجرد 7/2 63/0 921/0 متاهل 7/2 49/0 تفکر خلاق (خلاقیت) مجرد 8/2 66/0 278/0 متاهل 9/2 54/0 تفکر انتقادی مجرد 8/2 52/0 953/0 متاهل 7/2 44/0 نشان دادن مسئولیت­های فردی مجرد 9/2 59/0 639/0 متاهل 0/3 53/0 درک و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی مجرد 1/3 67/0 229/0 متاهل 2/3 50/0 شرکت در فعالیت­هایی که منافع را بهبود می­بخشند مجرد 5/2 75/0 632/0 متاهل 5/2 59/0 نشان دادن رفتارهای اجتماعی مجرد 9/2 60/0 059/0 متاهل 1/3 59/0 شهروند جهانی شدن مجرد 8/2 68/0 176/0 متاهل 9/2 73/0 مهارتهای حرفه­ای مجرد 7/2 70/0 906/0 متاهل 7/2 58/0 مهارت­های مربوط به رعایت و به کارگیری نکات ایمنی مجرد 5/2 78/0 458/0 متاهل 6/2 84/0 مهارت­های استفاده از فناوری اطلاعات مجرد متاهل 7/2 7/2 62/0 70/0 737/0

نتایج نشان می‌دهد که بالاترین میانگین مهارت‌های زندگی مربوط به مؤلفه (درک آگاهی و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی) با میانگین 1/3 و کمترین آن متعلق به مؤلفه‌های (مهارت در حل مسئله)، (مهارت‌های مربوط به رعایت و به‌کارگیری نکات ایمنی) و (شرکت در فعالیت­هایی که منافع را بهبود می­بخشند) با میانگین 5/2 بود.
بالاترین میانگین در جنس‌های مختلف پاسخ‌دهندگان مربوط به مؤلفه (درک و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی) با میانگین 2/3 برای زنان و 1/3 برای مردان بود. پایین‌ترین میانگین‌ها مربوط به مؤلفه‌های (مهارت در حل مسئله) با میانگین‌های 5/2 برای هر دو جنس، (مهارت‌های مربوط به رعایت و به‌کارگیری نکات ایمنی) با میانگین‌های 5/2 برای هر دو جنس و (شرکت در فعالیت­هایی که منافع را بهبود می‌بخشند) با میانگین‌های 4/2 برای زنان و 6/2 برای مردان بود که این مؤلفه تنها مؤلفه‌ای است که در آن زنان میانگینی کمتر از مردان کسب کرده‌اند و در سایر مؤلفه‌ها میانگین زنان از مردان بیشتر است. تنها آزمون معنی‌دار بین مؤلفه‌های فوق و دو جنس، مربوط به مؤلفه (شرکت در فعالیت­هایی که منافع را بهبود می­بخشند) است که در آن (016/0=p) ولی در غالب مؤلفه‌ها بین زن و مرد اختلاف معنی‌داری در میزان مهارت‌های زندگی موجود نیست که این نتیجه مشابه برخی از تحقیقات انجام شده می‌باشد (18-20). برخلاف نتایج این مطالعه در برخی از سایر مطالعات مواردی از ارتباط جنس با مهارت‌های زندگی گزارش شده است که مغایر نتایج این تحقیق می‌باشد (21 و 4).
بالاترین میانگین در بین مؤلفه‌های 19 گانه با توجه به مقطع تحصیلی پاسخ‌دهندگان مربوط به مؤلفه (درک و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی) با میانگین 1/3 برای دانشجویان کارشناسی، 0/3 برای دانشجویان کارشناسی ارشد، 1/3 برای دانشجویان پزشکی و 3/3 برای دانشجویان دکترای تخصصی بود. پایین میانگین مربوط به (شرکت در فعالیت­هایی که منافع را بهبود می­بخشند) با میانگین‌های 6/2 برای کارشناسی، 4/2 برای کارشناسی ارشد و 5/2 برای مقطع پزشکی و دکترای تخصصی بود. مقطع تحصیلی پاسخ‌دهندگان تنها با مؤلفه‌های (روابط بین فردی) با 045/0=p و (مهارت‌های مربوط به رعایت و به‌کارگیری نکات ایمنی) با 035/0= p ارتباط معنی‌دار داشت و با سایر مؤلفه‌ها ارتباط معنی‌داری نشان نداد. برخی از تحقیقات اخیر نتایج متفاوتی با نتایج این تحقیق نشان داده و اثبات کرده‌اند که بین مهارت‌های زندگی و مقطع تحصیلی دانشجویان ارتباط معنی‌دار موجود است (1 و 4). در این تحقیق دانشجویان مقطع دکترا بالاترین و دانشجویان رشته پزشکی کمترین مهارت زندگی را داشته‌اند. به نظر می‌رسد که به علت طولانی بودن دوره تحصیل و آموزش‌های بالینی در رشته پزشکی، این دانشجویان دارای مهارت‌های زندگی کمتری نسبت به دانشجویان سایر مقاطع هستند.
بالاترین میانگین در بین مؤلفه‌های فوق در دانشکده‌های محل تحصیل پاسخ‌دهندگان مربوط به مؤلفه (درک و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی) با میانگین‌های 1/3 در دانشکده‌های پزشکی و مدیریت، 2/3 در دانشکده‌های بهداشت و پیراپزشکی، 3 در دانشکده پرستاری و مامایی و 8/2 در دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان بود. پایین‌ترین میانگین مربوط به مؤلفه (مهارت‌های مربوط به رعایت و به‌کارگیری نکات ایمنی) با میانگین 4/2 برای دانشکده پزشکی، 5/2 برای پیراپزشکی، 7/2 برای پرستاری و مامایی، 6/2 برای بهداشت، 3/2 برای مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی و 9/1 برای دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان بود. دانشکده محل تحصیل پاسخ‌دهندگان تنها با دو مؤلفه (مهارت‌های مربوط به ارتباط‌های انسانی) با 031/0=p و (مهارت در حل مسئله) با 04/0=p ارتباط معنی‌دار داشتند و با غالب مؤلفه‌های مهارت‌های زندگی ارتباط معنی‌داری نداشت که این نتیجه با مشابه نتایج تحقیق عرشی و همکاران بود (17). در مطالعه مشابهی نشان داده شده است که بین مهارت‌های زندگی و دانشکده محل تحصیل دانشجویان اختلاف معنی‌دار موجود است (4). در این تحقیق بالاترین مهارت زندگی متعلق به دانشجویان دانشکده بهداشت و کمترین آن متعلق به دانشکده‌های پزشکی و پرستاری بوده است. به نظر می‌رسد دانشجویان دانشکده‌هایی که بیشترین دروس عملی (کارآموزی و کارورزی) را دارند، به علت اشتغالات زیاد آموزشی از مهارت‌های زندگی پایین‌تری برخوردارند.
در بررسی مؤلفه‌های فوق با وضعیت اسکان (خوابگاه، غیر خوابگاه) پاسخ‌دهندگان، بالاترین میانگین در بین مؤلفه‌های فوق مربوط به مؤلفه (درک و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی) با میانگین 1/3 برای افراد خوابگاهی و غیر خوابگاهی بود. پایین‌ترین میانگین بین مؤلفه‌های فوق مربوط به مؤلفه (مهارت‌های مربوط به رعایت و به‌کارگیری نکات ایمنی) با میانگین 5/2 برای افراد خوابگاهی و غیرخوابگاهی بود. در غالب مؤلفه‌ها نمره افراد خوابگاهی از افراد غیرخوابگاهی کمتر بوده است که می‌تواند علت آن ارتباط بیشتر دانشجویان ساکن غیر خوابگاه با دانشجویان سنین و رشته‌ای مختلف و از قومیت‌ها و فرهنگ‌های مختلف باشد. همچنین در بررسی ارتباط بین مؤلفه‌های 19 گانه مهارت‌های زندگی با وضعیت اسکان پاسخ‌دهندگان، هیچ ارتباط بین این مؤلفه‌ها و وضعیت اسکان پاسخ‌دهندگان مشاهده نشد (05/0> p).
در بررسی مؤلفه‌های فوق با وضعیت تأهل (متأهل، مجرد) پاسخ‌دهندگان، بالاترین میانگین در بین مؤلفه‌های فوق مربوط به مؤلفه (درک و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی) با میانگین 1/3 برای افراد مجرد و با معدل 2/3 برای افراد متأهل بود. پایین‌ترین میانگین بین مؤلفه‌های فوق مربوط به مؤلفه (مهارت‌های مربوط به رعایت و به‌کارگیری نکات ایمنی) با میانگین 5/2 رای افراد مجرد و معدل 6/2 برای افراد متأهل بود. در غالب مؤلفه‌ها نمره افراد مجرد از افراد متأهل کمتر بوده است اما اختلاف معنی‌داری بین مؤلفه‌ها و وضعیت تأهل افراد موجود نبود (05/0> p) که مشابه نتایج تحقیق انصاری و همکاران می‌باشد (21). همچنین رابطه سن دانشجویان با مؤلفه‌های مهارت‌های زندگی، بسیار کوچک و غیر معنی‌دار بوده است که مشابه نتایج تحقیق انصاری و همکاران بوده است (21).
به‌طورکلی مؤلفه (درک و ارتقای اصول آزادی، عدالت و تساوی) بالاترین میانگین را بین مؤلفه‌های 19 گانه و در بین شرکت‌کنندگان مطالعه را داشته است. دانشجویان در برخی از مهارت‌ها ضعیف بوده و نیاز به آموزش‌ها لازم در این مهارت‌ها دارند. علیرغم عدم وجود اختلاف معنی‌دار بین میانگین اکثر مهارت‌های گوناگون زندگی و خصوصیات دانشجویان، نتایج مطالعه نشان می‌دهد که مردان، مجردین، افراد مستقر در خوابگاه‌های دانشگاه و همچنین دانشجویان رشته پزشکی و پرستاری و مامایی بیش از دیگران به آموزش این مهارت‌ها نیازمند هستند.
عوامل متعددی بر مهارت‌های زندگی دانشجویان مؤثر اسـت. هرچنـد در این مطالعه سـعی گردیـد مهم‌ترین عوامـل مؤثر بر مهارت‌های زندگی بـا یـک روش پیشرفته آمـاری بررسـی گـردد، لـیکن عوامـل دیگــری نظیــر رشته تحصیلی، میزان سواد والدین، نژاد، شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر محل زندگی می‌توانستند بـر مهارت‌های زندگی دانشجویان تأثیرگـذار باشـند کـه به دلیل مسائل اخلاقی، محدودیت حجم نمونه، تعداد زیاد سؤالات، مشکلات نظارت بر صحت و دقت داده‌ها و ورود داده‌ها به ماشین، امکان اندازه‌گیری آن‌ها برای نویـسندگان مقالـه میسر نبود. پیشنهاد می‌شود در مطالعـات آتـی نقش این متغیرها بر مهارت‌های زندگی دانشجویان ارزیابی گردد. با توجه بـه این‌که نویـسندگان مقاله احتمال مـی‌دهنـد سطح مهارت‌های زندگی در نقاط مختلـف ایـران دارای الگوی متفاوتی باشد پیـشنهاد مـی‌شـود، چنین مطالعاتی با رفع کاستی‌هـای ایـن مطالعـه در سایر نقاط ایران نیز صورت گیرد. با استفاده از نتایج به دست آمده از ایـن پــژوهش مــدیران ارشــد و تصمیم‌گیرندگان دانشگاه می‌توانند آن دسته از دانشجویانی که سطح مهارت زندگی پایینی دارند را شناسایی کرده تا بــا تــدوین برنامــه‌هــای راهبـردی ازجمله برگزاری کارگاه‌های آموزشی، برگزاری جلسه‌های سخنرانی و همایش مهارت‌های زندگی در جهت ارتقای سطح مهارت‌های زندگی دانشجویان این دانشگاه، برنامه‌ریزی کنند.
 
تقدیر و تشکر
این مقاله نتیجه تحقیقی با استفاده از گرانت شماره 29485 دانشگاه علوم پزشکی ایران در سال 1395 بوده است و بدین‌وسیله مجریان از همکاری حوزه معاونت تحقیقات فناوری دانشگاه در پرداخت هزینه‌ها و پشتیبانی انجام آن تشکر می‌نمایند.
 
منابع
1. Khushabi K, Nikkhah H. Moradi Sh. An investigation of the life skills knowledge among female students of Tehran city universities. Sci J Hamadan Uni Med Sci; 2008. 15(3):67-72. (Persian)
2. Moghadam M, Rostami Gooran N, Arasteh M, Shams Alizadeh N, Maroofi A. Influence of Course Teaching of Life Skills on College Freshmen’s Knowledge and Attitude to Life Skills and Improving their Psychosocial Capabilities. Strides Dev Med Educ; 2008. 5(1) 26-34.
3. Adib Y, Fardanesh H. Life Skills Needed by Junior High School Students. TLR; 2004. 1(3):13-28.
4. Niazazari K, Amuei F, Maddah MT, Barimani A. The study assessment life skills students of Islamic Azad University of sari branch. Quart Jou Educa Psycho,; 2010. 5(3): 33.46. (Persian)
5. Wingenbach GJ, Kahler AA. Self-perceived youth leadership and life skills of Iowa FFA members. J Agric educ;1997.38(3):18-26.

7. World Health Organization. Health promotion glossary. 1998.
8. Ghorban Shirodi S, Khalatbari J, Todar SR, Moballeghi N, Salehi M. The Comparison of effectiveness of training methods of self-assertion and problem solving on adjustment and aggression of first year high school girls. New Find Psycho; 2011. 5: 5-24. (Persian)
9. Taremian F. Life skills. Tehran: Monady Tarbiat caltural institute, 2009.
10. Tuttle J, Campbell-Heider N, David TM. Positive adolescent life skills training for high-risk teens: results of a group intervention study. J Pediatr Health Care; 2006. 20(3):184-91.
11. Shechtman Z, Levy M, Leichtentritt J. Impact of Life Skills Training on teachers' perceived environment and self-efficacy. J Educ Rus; 2005. 98(3):144-55.
12- Jané-Llopis E, Barry M, Hosman C, Patel V. Mental health promotion works: a review. Glob Health Promot; 2005. 12(2):9-25.
13- Magnani R, MacIntyre K, Karim AM, Brown L, Hutchinson P, Kaufman C, et al. The impact of life skills education on adolescent sexual risk behaviors in KwaZulu-Natal, South Africa. J Adolesc Health; 2005.36(4):289-304.
14- O'Hearn TC, Gatz M. Going for the Goal: Improving youths' problem‐solving skills through a school‐based intervention. J Community Psycho; 2002. 30(3):281-303.
15. Asgarian M, Kamkari K, Saatchi M. Cognitive Psychology. Tehran: Virayesh Press. 2014.
16. Komasi S, Moradi T, Zakiei A, Amiri MM, Saeedi M. The Relationship between Life Skills and Family Performance in Addicted Women. Res Addict; 2010. 4(13):89-96. (Persian)
17- Arshi M, Ghaderi R, Hassanvand S. The Effectiveness of Developmental Group Social Work Based on Role Playing Techniques on the Communication Skills Among Isfahan Women with Multiple Sclerosis. Quart J Soc Work; 2014. 3(2): 8-12. (Persian)
18-Valipour R, Vahidshahi k, Salehi OE. The life skills of students of Mazandaran University of medical sciences in 2008. Irian J Med Educ; 2012.12(2):93-100.
19- Adib Y. Study of Life Skills Access Rate of Iranian Adolescents. J Modern Psycho; 2006.1(4):1-25.
20- Farmahini Farahani M, Sobhaninejad M, Pidad F. A comparative study of life skills between philosophy and non-philosophy students. J High Educat; 2010. 1(1): 142-58.
21. Ansari H, Khorram M, Soleimaninejad A, Ansari Moghaddam AR. Predictors of Life skills level of students in Zahedan University of Medical SAciencesa in southern of Iran. IJER; 2016. 3(1):33-41.