مجله علوم پزشکی رازی

---

ماده مخدر شامل مخلوطی از مواد شیمیایی مختلف است که از شیره دانه گیاه خشخاش به دست می‌آید. اثرات اصلی ماده مخدر به علت موفین موجود در آن است. در مصرف تدخینی این ماده، بخار مورفین به سرعت از طریق ریه به جریان خون راه یافته و در عرض چند ثانیه به مغز می‌رسد. از عوارض مصرف طولانی مدت ماده مخدر تدخینی بروز بیماری‌های انسدادی مزمن ریه و گاه کورپولمونال است که این عارضه مستقل از مصرف تنباکو می‌باشد. این موضوع، در مطالعه حاضر مورد بررسی قرار گرفته است. مطالعه به روش بررسی مقطعی بر روی ۲۲ بیمار دارای شکایت تنفسی که از ماده مخدر تدخینی استفاده می‌کردند و به درمانگاه ریه بیمارستان حضرت رسول اکرم(ص) دانشگاه علوم پزشکی ایران و درمانگاه ابوریحان سازمان تأمین اجتماعی تهران مراجعه کردند، انجام گرفت. بیماران مصرف کننده دخانیات و نیز کسانی که عامل زمینه‌ای شغلی و یا عامل مشخص دیگری برای ابتلا به بیماری انسدادی مزمن ریه داشتند، وارد مطالعه نشدند. با استفاده از برنامه SPSS ۱۱,۵ نتایج به دست آمده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. تعداد ۲۲ نفر بیمار با متوسط سنی ۸/۵۴ سال(۳۱/۱۶= SD ) بررسی شدند. ۱۷ نفر(۳/۷۷%) از سرفه، ۸ نفر(۴/۳۶%) از تنگی نفس، ۷ نفر(۸/۳۱%) از خس‌خس سینه و ۵ نفر(۷/۲۲%) از خلط شکایت داشتند. متوسط درصد ظرفیت حیاتی با فشار( FVC ) بیماران نسبت به میزان پیش‌بینی شده ۷/۷۸۵(۸۶/۱۴%= SD )، متوسط درصد حجم بازدمی با فشار در ثانیه اول(۱ FEV ) نسبت به میزان پیش‌بینی شده ۹۶/۷۵%(۵۹/۱۷%= SD ) و متوسط نسبت FVC /۱ FEV ۲/۷۱% (۳۶/۱۲%= SD ) بود. از ۲۲ بیمار مورد مطالعه، ۴ نفر(۲/۱۸%) اسپیرومتری طبیعی، ۱۶ نفر(۷/۷۲%) نمای انسدادی و ۲ نفر(۱/۹%) نمای تحدیدی( Restrictive ) داشتند. به این ترتیب از آن جایی که نمای اسپیرومتریک اغلب افراد مورد بررسی نمای انسدادی بوده و نیز در مطالعات بسیار محدودی که انجام شده است، بروز بیش‌تر بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی( COPD ) را در افراد معتاد به مواد مخدر تدخینی گزارش کرده‌اند، چنین می‌توان مطرح کرد که تدخین مواد مخدر می‌تواند در ایجاد بیماری انسدادی ریه نقش قابل توجهی داشته باشد.

---

    زمینــه و هــدف: تعییــن ارتبــاط بیــن متغیرهــای FEV۱(Forced expiratory volume in one second) و PEFR(Peak expiratory flow rate) همیشه مورد بررسی محققین بوده است. اهمیت این ارتباط در توانایی جایگزین کردن PEFR به جای FEV۱ می‌باشد. این مطالعه بر آن است که به بررسی ارتباط بین دو متغیر مقادیر FEV۱ و PEFR در مردان جوان با شکایت تنگی نفس متعاقب تستهای تحریکی راه‌های هوایی بپردازد. روش بررسی: این مطالعه مقطعی ـ تحلیلی در فاصله سالهای ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۳ در کلینیـک ریه بیمارستان ۵۰۵ نزاجا انجام گرفته است. مطالعه حاضر بر روی ۱۴۳ نفر مــرد جوان با شکایــت تنگــی نفــس انجام شد. همــه نمونه‌ها به صورت کامل، تحت یکی از تستهای تحریکی متاکولین، نوار متحــرک یا دوچرخــه قرار گرفته و آن را درست انجام دادند. تستهای تحریکی و نیز اسپیرومتری‌ها براساس معیارهای ATS(American thoracic society) انجام یافــت. در انتها، تمام موارد و مقادیر متناظر FEV۱% با مقادیر متناظر PEFR% مورد بررسی قرار گرفت و مقادیر افت آنها از پایه نیــز بررسی شد. برای آنالیز داده‌ها از شاخص‌های ارزش تشخیصــی حساسیــت، ویژگــی، ارزشهای اخباری منفی و مثبت و نیز نسبت شانس مثبت (PLR=Positive likelihood ratio) و منفی(NLR=Negative likelihood ratio) برای تشخیص افتهای ۱۵% و ۲۰% در FEV۱% براساس افت مقادیر مختلف افت PEFR% از ۱۰% تا ۳۰% محاسبه شد و نمودار ROC(Recipient Operator Curve) برای آن رسم شد. یافته‌ها: توزیع متغیر FEV۱% از توزیع نرمال پیروی نمی‌کرد ولی توان دوم آن، توزیع نرمال داشت. همبستگی بین توان دوم FEV۱% و PEFR% از لحاظ آماری و کلینیکی معنی‌دار بود(۰۰۰/۰=p و ۷۵/۰=r). مدل رگرسیونی برای پیشگویی توان دوم با ۵۷/۰=r۲ به این شکل بود: ۲(FEV۱%)= PEFR%×۴۲/۹۹. بین افت درصدهای PEFR و FEV۱ همبستگی آماری معنی‌داری وجود داشت(۰۰۰/۰=p و ۶۵/۰=r). توزیع متغیرهای افت FEV۱% و افت PEFR%، نرمال نبود. حساسیت و ویژگی افت ۱۵% تا ۲۰% در PEFR% برای افت ۲۰% در FEV۱% مناسب‌ترین بود. افت PEFR% توان کمتری برای پیشگویی ۱۵% افت FEV۱% در مقایسه با ۲۰% افت آن داشت. نتیجه‌گیری: در نهایت به نظر می‌رسد که مقادیر خام PEFR% در پیشگویی FEV۱% ارزش بالاتری نسبت به افت PEFR% در پیشگویی افت FEV۱% دارد. همچنین پیش‌بینی تغییرات FEV۱% به کمک تغییرات PEFR% دشوار می‌باشد.

---

    زمینه و هدف: افزایش قابل توجه مصرف قلیان در کشورهای خاورمیانه از جمله ایران، امروزه به یک معضل اجتماعی ـ بهداشتی تبدیل شده است. این در حالی است که پژوهش‌ها، سیاست‌ها و تلاش‌های اخیر بیش‌تر برروی مصرف سیگار تمرکز دارند. حال آن که بسیاری از افراد حتی از سنین پایین به استعمال روز افزون تنباکو به شکل قلیان می‌پردازند و شواهد اولیه، بیانگر ارتباط بیــن کشیــدن قلیــان با بیماری‌های تنفسی، قلبی ـ عروقی، سرطان و حتی اگزماست. از سوی دیگر با توجه به نقش اثبات شده سیگار در بروز بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD=Chronic obstructive pulmonary disease) (از آنجایی که کشیدن قلیان هم نوع دیگری از مصرف تنباکوست)، این مطالعه به منظور بررسی ارتباط قلیان کشیدن با تغییرات ایجاد شده در شاخص‌های اسپیرومتری افراد مراجعه کننده با شکایات تنفسی به انجام رسید. روش بررسی: در این مطالعۀ مقطعی(Cross-sectional) که به روش سرشماری(Census) انجام گرفت، کلیه ۱۰۱۴ فردی که با شکایت تنفسی در بیمارستان‌های حضرت رسول اکرم(ص) و شهدای هفتم‌تیر شهر تهران از ابتدای مهرماه ۱۳۸۲ تا انتهای شهریور ۱۳۸۳ تحت اسپیرومتری قرار گرفتند، بررسی شدند. اطلاعات دموگرافیک، سابقه‌ مصرف سیگار و قلیان، مقدار و مدت زمان مصرف آن و نتایج اسپیرومتری افراد ثبت گردید. نهایتا اطلاعات جمع‌آوری شده توسط نرم‌افزار آماری (version ۱۱,۵) SPSSمورد آنالیز قرار گرفت. در آنالیز داده‌ها از شاخص‌های توصیفی و تستهای آماری T-Test، One Way ANOVA، Correlation و Chi-square استفاده شد. یافته‌ها: از ۱۰۱۴ فــرد مــورد مطالعــه، ۶۹۱ نفــر(۱/۶۸%) مــرد و ۳۲۳ نفــر(۹/۳۱%) زن بودنــد و میانگیــن سنــی بیماران (۷۴/۱۷=SD)، ۲۰/۵۱ سال بود. همچنیــن ۹۲۰ نفــر(۷/۹۰%) سابقـــه‌ مصــرف قلیان نداشتنــد در حالی که ۹۴ نفر(۳/۹%) سابقــه‌ مصــرف قلیان داشتند. نتایج اسپیرومتری حاکی از آن است که میانگین FEV۱ (Forced expiratory volume in ۱st second) و۲۵-۷۵ FEF(Forced expiratory flow) به ترتیب(۶۴/۲۴=SD)۲۴/۷۲% و (۸۴/۳۴=SD)۹۳/۶۷% می‌باشد. نتایج آنالیز تحلیلی، بیانگر عدم ارتباط آماری معنی‌دار بین مصرف قلیان به تنهایی و FEV۱ بود(۲۱۳/۰=P) و مدت مصرف قلیان نیز روی FEV۱ موثر نبود(۹۷۵/۰=P). همچنین ثابت نشد که مصرف قلیان روی FEF۲۵-۷۵ موثر باشد(۱۸۵/۰=P)، در حالی که مصرف سیگار و مدت زمان آن، هر دو روی FEV۱ و FEF۲۵-۷۵ موثر بودند. نتیجه‌گیری: تاکنون مطالعات اندکی بر روی تاثیر روشهای مختلف استعمال دخانیات از جمله قلیان کشیدن بر سلامتی افراد، انجام گرفته که اغلب متاثر از اثر مخدوش کنندگی سیگار است. اما شواهد اولیه حاکی از اثرات سوء قلیان بر حاملگی، فشار خون و ضربان قلب و . . . می‌باشد. در حالی که پژوهش حاضر بیانگر وجود ارتباطی بین مصرف قلیان با FEV۱ نبود و شاید تاثیر شناخته شده‌ توتون به صورت سیگار در پیشرفت انسداد در شکل قلیان با عوامل دیگری مثل رطوبت موجود در این نوع تدخین خنثی می‌شود، به هر حال به نظر می‌رسد مطالعه‌ جامع‌تر شاخص‌های اسپیرومتری در دو گروه مصرف کننده‌ قلیان و گروه شاهد، برای تعیین تاثیر کشیدن قلیان بر عملکرد ریوی مورد نیاز است.

---

  زمینه و هدف : هدف از این مطالعه، بررسی درصد فراوانی انسداد راه های هوایی کوچک در افراد چاق مراجعه کننده به کلینیک چاقی بیمارستان حضرت رسول اکرم (ص)، طی سال های ۹۱-۱۳۹۰ می باشد.

  روش کار : این مطالعه، یک مطالعه مقطعی می باشد که برروی ۱۰۰ فرد چاق انجام شده است که سابقه بیماری های تنفسی و قلبی نداشته وعلائم تنفسی را در هفته های اخیر ذکر نمی کردند. پس از انجام اسپیرومتری بر روی آن ها، فراوانی افرادی که صرفاً درصد %۷۵-۲۵ FEF آن ها کمتر از ۶۰ و سایر پارمتر های اسپیرومتری نرمال بود، محاسبه شد.

  یافته ها: میانگین سنی بیماران ۶/۸±۳/۴۰ سال بود. ۸۶% بیماران را زنان و ۱۴% را مردان تشکیل می دادند. در این مطالعه، نشان داده شدکه شیوع بیماری راه های هوایی کوچک ۲۸% می باشد.

  نتیجه ‌ گیری : در این مطالعه مشخص شد که درصد فراوانی بیماری راه های هوایی کوچک در افراد چاق از شیوع نسبتاً بالایی برخوردار است. لذا، بیماریابی افراد چاق بدون علامت تنفسی، از لحاظ اختلالات ریوی توصیه می شود تا با تشخیص و درمان به موقع آن ها از مورتالیتی و موربیدیتی آن ها بکاهیم .

---

زمینه و هدف: بیماری (COPD) (Chronic obstructive pulmonary disease) بیماری شایع و ناتوان کننده است و عوامل موثر بر آن همیشه مورد توجه بوده است. هدف از این مطالعه تعیین میانگین سطح سرمی ویتامین D در بیماران دچار بیماری‌ مزمن انسدادی راه‌های هوایی (COPD) مراجعه‌کننده به بیمارستان رسول اکرم(ص) تهران طی سال ۹۰-۱۳۸۹ می‌باشد.

روش کار: این مطالعه، یک مطالعۀ مقطعی بود و ۵۶ بیمار مبتلا به COPD پس از انجام اسپیرومتری و تأیید COPD وارد مطالعه شدند. در همگی بیماران سطح سرمی ویتامین D اندازه‌گیری شد و سپس میانگین سطح سرمی ویتامین D در بیماران COPD که بر اساس طبقه‌بندی موسسه GOLD (Global Initiative on Obstructive Lung Disease) به پنج دسته‌ی صفر، یک، دو، سه و چهار تقسیم می‌شدند،  اندازه‌گیری شد، در آنالیز داده‌ها از نرم‌افزار SPSS vs. ۱۸ استفاده شد.

یافته‌ها: میانگین سنی بیماران ۳/۱۰±۱/۶۸ سال بود. ۶/۷۸% بیماران را مردان تشکیل می‌دادند. در این مطالعه مشخص شد که ۷/۸۵% بیماران دارای کمبود ویتامین D کمتر از ng/dl۳۰ بودند. همچنین در این مطالعه، نشان داده شد که رابطۀ خطی و مستقیم بین سطح سرمی ویتامین D و حجم  FEV_۱(forced Expiratory volume  in one second) وجود دارد (۴۵/۰B=، ۰۳/۰p=).

نتیجه‌گیری: در این مطالعه نشان داده شد که کمبود ویتامین D در بیماران COPD از شیوع بالایی برخوردار می‌باشد. لذا انجام تست‌های تشخیصی از لحاظ کمبود ویتامین D و درمان به موقع این بیماران می‌تواند از بسیاری عوارض کمبود ویتامین D در این بیماران جلوگیری کند.

---

زمینه و هدف: عملکرد تنفسی تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند عوامل محیطی، تمرینات بدنی و تغذیه قرار می گیرد. هدف از این مطالعه بررسی اثر تمرینات مقاومتی و مصرف عصاره پیچک بر منتخبی از شاخصهای اسپیرومتری در مردان مبتلا به بیماریهای تنفسی بود. است. روش کار: جامعه آماری این تحقیق شامل کارکنان مرد غیر ورزشکار شرکت گاز شهر تهران بود که مبتلا به بیماری تنفسی بودند. به این منظور ۴۸ مرد مبتلا به بیماری تنفسی با دامنه سنی ۳±۴۵ سال ، به عنوان نمونه انتخاب گردید و به شکل تصادفی به چهار گروه ۱۲ نفری تقسیم شدند. این گروهها شامل گروه تمرین، پیچک ، تمرین و پیچک و گروه کنترل بود. برنامه تمرینات بدنی شامل برنامه تمرین مقاومتی دایره ای در عضلات تنفسی بود که به مدت هشت هفته، سه جلسه در هفته و هر جلسه به مدت۳۰ تا ۴۰ دقیقه و با در نظر گرفتن اصل اضافه بار انجام گردید. عصاره پیچک به میزان ۵ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز مصرف شد. قبل و بعد از هشت هفته تمرینات مقاومتی، شاخصهای اسپیرومتری مانند FEV۱/FVC, PEF, FEF۲۵%-۷۵%, FIVC FVC و FEV۱ اندازه گیری شد. برای آنالیز متغییرها از آزمون t همبسته و تحلیل کوواریانس در سطح معنی داری P ≤ ,۰۵ استفاده گردید و در صورت معنی دار بودن ، از آزمون تعقیبی بانفرنی استفاده شد. یافته ها:نتایج این تحقیق نشان داد که تمرینات مقاومتی دایره ای و مصرف عصاره پیچک افزایش معنی داری(P ≤ .۰۵ ) در شاخص های FVC,FEV۱, PEF داشت. اما تمرینات مقاومتی و مصرف عصاره پیچک نتوانست تغییرات معنی داری در شاخص های FEV۱/FVC, FEF۲۵%-۷۵%, FIVC ایجاد نماید. نتایج مقایسه بین گروهی و آزمون تعقیبی نشان داد که تمرین به همراه مصرف پیچک در مقایسه با تمرین و یا مصرف پیچک به تنهایی، موجب افزایش معنی دار فاکتور FVC ، FEV۱ و PEF در مردان مبتلا به بیماری تنفسی گردید. نتیجه گیری: نتایج این تحقیق نشان داد که تمرینات مقاومتی دایره ای در عضلات تنفسی و مصرف عصاره پیچک می تواند سبب بهبود عملکرد منتخبی از شاخص های تنفسی گردد.

---

زمینه و هدف: انقباض برونشی ناشی از ورزش (Exercise-Induced Bronchoconstriction-EIB) در ورزشکاران مشکل شایعی است که می‌تواند سلامت و عملکرد این افراد را تحت تاثیر قرار دهد، لذا هدف از پژوهش حاضر بررسی اثر مصرف مکمل امگا-۳ بر عملکرد ریوی دختران ورزشکار پس از یک وهله فعالیت ورزشی درمانده ساز بود.
روش کار: تحقیق حاضر نیمه تجربی و با مدل انسانی انجام شد. بدین منظور ۲۲ دانشجوی دختر ورزشکار با میانگین و انحراف استاندارد سنی، توده‌ی بدن و حداکثر اکسیژن مصرفی به ترتیب ۷۸/۰ ± ۲/۲۱، ۳۲/۲ ± ۲/۲۱ و ۹۷/۴ ± ۵/۴۰ به طور تصادفی ساده به دو گروه دارونما و مکمل تقسیم شدند. گروه مکمل (۱۱n=) روزانه یک عدد کپسول امگا-۳ حاوی ایکوساپنتانوییک اسید (EPA) و دوکوساهگزاانوئیک اسید (DHA) و گروه دارونما (۱۱n=) کپسول دارونما حاوی روغن زیتون را به مدت ۳ هفته مصرف کردند. نتایج حاصل از اسپیرومتری نیز در ابتدا و پایان دوره مکمل‌سازی قبل، ۱، ۵، ۱۰ و ۱۵ دقیقه بعد از فعالیت ورزشی درمانده ساز جمع آوری و ثبت شدند. داده‌ها به وسیله­ی آزمون آماری آنالیز واریانس دوراهه و آزمون تعقیبی بونفرونی در سطح ۰۵/۰ p<مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافته‌ها: نتایج مطالعه حاضر نشان داد، مصرف امگا-۳ به مدت ۳ هفته اثر مثبت معناداری بر روی حجم‌های ریوی FEV۱، FVC و PEF دارد (۰۵/۰p<).
نتیجه‌گیری: یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد که مصرف مکمل امگا-۳ می تواند موجب بهبود عملکرد ریوی ورزشکاران شود و همچنین مصرف مکمل امگا-۳ با کاهش افت FEV۱ در ۱، ۵، ۱۰ و ۱۵ دقیقه پس از فعالیت ورزشی همراه خواهد بود که می‌تواند به منظور مهار EIB مورد استفاده قرار گیرد.
 
 

---

زمینه و هدف: فیبروز ریوی ایدیوپاتیک یکی از مهم­ترین بیماری­های مزمن تنفسی است. یکی از علل بروز و تشدید آن عدم تعادل در سیستم آنتی ­اکسیدانی و التهاب می­ باشد. مطالعه حاضر با هدف اثر مکمل­یاری توام این ویتامین­ ها بر تست‌های عملکردی ریه در بزرگسالان مبتلا به فیبروز ریوی اجرا گردید.
روش کار: این کارآزمایی بالینی نیمه­ تجربی، ۳۳ نفر بیمار مبتلا به فیبروز ریه به مدت ۳ ماه ویتامین­های D، C و E به ترتیب با دوزهایIU ۵۰۰۰۰،mg ۲۵۰، IU۲۰۰ دوز مصرف نمودند. در شروع و پایان مطالعه متغیر­های تن­سنجی و نمایه توده بدنی، پرسشنامه­ های میزان دریافت خوراک، فعالیت بدنی و مواجهه با نور آفتاب و تنفسی سنت­ جورج بررسی شدند. فاکتور­های عملکرد ریه با استفاده از اسپیرومتری و پلتیسموگرافی اندازه ­گیری شدند. جهت تحلیل داده­ ها از SPSS نسخه ۲۱ و آزمون آماری Paired t test استفاده ششزمینه و هدف: فیبروز ریوی ایدیوپاتیک یکی از مهم­ترین بیماری­های مزمن تنفسی است. یکی از علل بروز و تشدید آن عدم تعادل در سیستم آنتی‌اکسیدانی و التهاب می­باشد. مطالعه حاضر با هدف اثر مکمل­یاری توام این ویتامین­ها بر آزمون‌های عملکردی ریه در بزرگسالان مبتلا به فیبروز ریوی اجرا گردید.
روش کار: این کارآزمایی بالینی نیمه­تجربی، ۳۳ نفر بیمار مبتلا به فیبروز ریه به مدت ۳ ماه ویتامین D، C و E به ترتیب با دوزهای ۵۰۰۰۰ واحد،۲۵۰ میلی گرم، ۲۰۰ واحد دوز مصرف نمودند. در شروع و پایان مطالعه متغیر­های تن­سنجی و نمایه توده بدنی، پرسش نامه­های میزان دریافت خوراک، فعالیت بدنی و مواجهه با نور آفتاب و تنفسی سنت­جورج بررسی شدند. فاکتور­های عملکرد ریه با استفاده از اسپیرومتری و پلتیسموگرافی اندازه­گیری شدند. جهت تحلیل داده­ها از SPSS نسخه ۲۱ و آزمون آماری Paired t test استفاده شد.
یافته­ ها: یافته­های به دست آمده از آزمون های اسپیرومتری و پلتیسموگرافی نشان دهنده افزایش معنادار در درصد حجم بازدمی اجباری در اولین ثانیه (۰۱۶/۰= p)، حجم ذخیره دمی (۰۰۱/۰= p)، حجم باقی مانده (۰۰۲/۰= p) و ظرفیت تام ریه (۰۰۳/۰= p) بوده است. متغیر­های ظرفیت حیاتی اجباری، ظرفیت حیاتی، نسبت درصد حجم بازدمی اجباری در اولین ثانیه به ظرفیت حیاتی اجباری و حجم ذخیره بازدمی (۰۵/۰p ˃) تفاوت معناداری نداشتند. امتیازات عملکرد تنفسی بهبود معنی­داری با توجه به پرسش نامه سنت­جورج داشته ­است. همچنین، در متغیر‌های مخدوشگر تفاوت معناداری مشاهده­نشد.
نتیجه ­گیری: به نظر می­رسد مصرف ۳ ماه ویتامین­های D، C و E در بیماران مبتلا به فیبروز ریه تاثیر معنی­داری بر عملکرد تنفسی داشته ­است.
.
یافته­ ها: یافته­ های به دست آمده از تست های اسپیرومتری و پلتیسموگرافی نشان دهنده افزایش معنادار در، درصد FEV۱ (۰,۰۱۶= Pvalue)،  IRV(۰,۰۰۱= Pvalue)، RV (۰,۰۰۲= Pvalue) و  TLC(۰,۰۰۳= Pvalue)  بوده است. متغیر­های  FVC،  VC،  FEV۱/FVCو ERV (pvalue>۰,۰۵) تفاوت معناداری نداشتند. امتیازات عملکرد تنفسی بهبود معنی­ داری با توجه به پرسشنامه سنت­ جورج داشته­ است. همچنین، در متغیر­های مخدوشگر تفاوت معناداری مشاهده­ نشد.
بحث و نتیجه ­گیری: به نظر می­رسد مصرف ۳ ماه ویتامین­های D، C و E در بیماران مبتلا به فیبروز ریه تاثیر معنی­ داری بر عملکرد تنفسی داشته ­است.

---