زمینه و هدف: افزایش قابل توجه مصرف قلیان در کشورهای خاورمیانه از جمله ایران، امروزه به یک معضل اجتماعی ـ بهداشتی تبدیل شده است. این در حالی است که پژوهش‌ها، سیاست‌ها و تلاش‌های اخیر بیش‌تر برروی مصرف سیگار تمرکز دارند. حال آن که بسیاری از افراد حتی از سنین پایین به استعمال روز افزون تنباکو به شکل قلیان می‌پردازند و شواهد اولیه، بیانگر ارتباط بیــن کشیــدن قلیــان با بیماری‌های تنفسی، قلبی ـ عروقی، سرطان و حتی اگزماست. از سوی دیگر با توجه به نقش اثبات شده سیگار در بروز بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD=Chronic obstructive pulmonary disease) (از آنجایی که کشیدن قلیان هم نوع دیگری از مصرف تنباکوست)، این مطالعه به منظور بررسی ارتباط قلیان کشیدن با تغییرات ایجاد شده در شاخص‌های اسپیرومتری افراد مراجعه کننده با شکایات تنفسی به انجام رسید. روش بررسی: در این مطالعۀ مقطعی(Cross-sectional) که به روش سرشماری(Census) انجام گرفت، کلیه 1014 فردی که با شکایت تنفسی در بیمارستان‌های حضرت رسول اکرم(ص) و شهدای هفتم‌تیر شهر تهران از ابتدای مهرماه 1382 تا انتهای شهریور 1383 تحت اسپیرومتری قرار گرفتند، بررسی شدند. اطلاعات دموگرافیک، سابقه‌ مصرف سیگار و قلیان، مقدار و مدت زمان مصرف آن و نتایج اسپیرومتری افراد ثبت گردید. نهایتا اطلاعات جمع‌آوری شده توسط نرم‌افزار آماری (version 11.5) SPSSمورد آنالیز قرار گرفت. در آنالیز داده‌ها از شاخص‌های توصیفی و تستهای آماری T-Test، One Way ANOVA، Correlation و Chi-square استفاده شد. یافته‌ها: از 1014 فــرد مــورد مطالعــه، 691 نفــر(1/68%) مــرد و 323 نفــر(9/31%) زن بودنــد و میانگیــن سنــی بیماران (74/17=SD)، 20/51 سال بود. همچنیــن 920 نفــر(7/90%) سابقـــه‌ مصــرف قلیان نداشتنــد در حالی که 94 نفر(3/9%) سابقــه‌ مصــرف قلیان داشتند. نتایج اسپیرومتری حاکی از آن است که میانگین FEV1 (Forced expiratory volume in 1st second) و25-75 FEF(Forced expiratory flow) به ترتیب(64/24=SD)24/72% و (84/34=SD)93/67% می‌باشد. نتایج آنالیز تحلیلی، بیانگر عدم ارتباط آماری معنی‌دار بین مصرف قلیان به تنهایی و FEV1 بود(213/0=P) و مدت مصرف قلیان نیز روی FEV1 موثر نبود(975/0=P). همچنین ثابت نشد که مصرف قلیان روی FEF25-75 موثر باشد(185/0=P)، در حالی که مصرف سیگار و مدت زمان آن، هر دو روی FEV1 و FEF25-75 موثر بودند. نتیجه‌گیری: تاکنون مطالعات اندکی بر روی تاثیر روشهای مختلف استعمال دخانیات از جمله قلیان کشیدن بر سلامتی افراد، انجام گرفته که اغلب متاثر از اثر مخدوش کنندگی سیگار است. اما شواهد اولیه حاکی از اثرات سوء قلیان بر حاملگی، فشار خون و ضربان قلب و . . . می‌باشد. در حالی که پژوهش حاضر بیانگر وجود ارتباطی بین مصرف قلیان با FEV1 نبود و شاید تاثیر شناخته شده‌ توتون به صورت سیگار در پیشرفت انسداد در شکل قلیان با عوامل دیگری مثل رطوبت موجود در این نوع تدخین خنثی می‌شود، به هر حال به نظر می‌رسد مطالعه‌ جامع‌تر شاخص‌های اسپیرومتری در دو گروه مصرف کننده‌ قلیان و گروه شاهد، برای تعیین تاثیر کشیدن قلیان بر عملکرد ریوی مورد نیاز است.