مقدمه: استخوان‌سازی هتروتوپیک ( Heterotopic ossification ) به ایجاد استخوان در خارج سیستم اسکلتی اطلاق می‌شود. اندوسولفان ( Endosulfan ) یک سم آفت کش از خانواده ارگانوکلرین (organochlorine) است که در صورت ایجاد مسمومیت، علایم سمیت نورولوژیک آن غالب بوده و به صورت کاهش هوشیاری، تشنج منتشر و بحران صرعی ( status epilepticus ) تظاهر می‌کند. مواردی از وقوع استخوان سازی هتروتوپیک، به دنبال حوادث نورولوژیک و مسمومیت وجود دارد ولی بر اساس اطلاعات موجود، ایجاد این مشکل به دنبال مسمومیت با اندوسولفان تاکنون گزارش نشده است.

  معرفی بیمار: بیمار مرد 44 ساله‌ای است که به علت درد لگن و اختلال در راه رفتن مراجعه کرد. بیمار 4 ماه قبل به دنبال مسمومیت با سم اندوسولفان دچار تشنج مکرر و کاهش سطح هوشیاری در حد کما گردیده بود. در رادیوگرافی بیمار شواهد استخوان سازی هتروتوپیک مشاهده گردید.

  نتیجه‌گیری: با توجه مرگ و میر و ناتوانی بالای مسمومیت با اندوسولفان و با توجه به این که آنتی دوت ( ( antidote موثری برای آن وجود ندارد، محدودیت دسترسی به سم همراه با درمان فوری مسمومیت، شامل درمان ضد تشنج توصیه می شود.